'2022' 'Kasım' blog yazıları

“Çocuğum hiç yemek yemiyor.”

“Bütün gün yemek yemese umurunda bile olmaz.”

“Ben yemeklerini zorla ben yedirmesem bütün gün yemek yemez.” gibi cümleleri ve bazı çocukların yemeklerde çok seçici olduklarını, tek yönlü beslendiklerini, yemeğe karşı çok isteksiz olduklarını pek çok anne babadan duyabiliriz.

Çocuklar, daha bebeklik dönemlerinden itibaren yemek yiyerek veya yemeyerek ailelerini etkileyebildiklerini ve denetim altında tutabileceklerini keşfederler. Yemek yerken işleri zorlaştırarak, ailelerin dikkatini kendilerine çekebilirler, kızgın oldukları anne veya babaya tepki olarak yemek yememeği seçebilirler.

Bu süreçte zorlanan ebeveynlere yönelik çeşitli öneriler;

-Çocuğun, yemek yemesinin ya da yememesinin ebeveyninin duygusunu etkileyebildiğini hissetmemesi önemlidir.

-Evde çocuğun yemeğini ne kadar yediğinin gündem olmaması, sürekli yemek konusunun konuşulmaması ve ebeveynlerin yemekle ilgili ısrarcı tavırlar sergilememesi gerekmektedir.

-Yemek saatlerinde ailenin tüm üyelerinin mümkünse masaya birlikte oturması ve çocuğun yiyebileceği miktarda abartısız bir porsiyonun servis edilmesi uygundur.

-Yemeğini yemeyen çocuğun tabağının yemek saati bitiminde masadan alınıp bir sonraki öğüne kadar alternatif hiçbir yiyecek verilmemesi ve bir sonraki öğünde de aynı tutumun sergilenmesi çocuğun evdeki yemek düzenine ve ebeveyninin kararlılığına yönelik farkındalık kazanmasını sağlayacaktır.

-Evde çocuğa aç olduğunu hissedecek fırsatın verilmesi, çocuk yemek yemediği için minik atıştırmalıklar vererek alternatif seçenekler yaratılmaması gerekir.

-Evdeki bir yetişkinin yemek saatinde yemek masasından kalkıp giden ve   yemeğe direnç gösteren çocuğun arkasından tabakla giderek birkaç kaşık daha yemesi konusunda ısrarcı tavırlar sergilemesi doğru değildir.

-Ayrıca yemeklerde seçici olduğunu çocuğunuzun duyabileceği alanlarda farklı kişilerle paylaşmamaya özen göstermek de son derece önemlidir.

Ceza kavramı pek çok ailenin çocuklarıyla yaşadıkları problemlere çözüm bulma sürecinde başvurdukları yöntemlerden biridir fakat etkili bir yöntem değildir.

Örneğin; bir çocuk evde masayı çiziyor ve bu durumdan rahatsız olan aile çocuğu cezalandırmak için ona parka gidemeyeceğini söylüyor. Çocuğun bu davranışı ve ailenin verdiği ceza arasında hiçbir ilgi yoktur. Bu tutum davranışı söndürmek yerine, çocuğun aileye yönelik agresifliğini arttırabilir.

Oysa ailenin bu çocuğumuza; neden koltukları çizmemesi gerektiğini anlatıp, koltukları temizleme sürecinde ona görev vermesi ve çocuk tekrar aynı davranışı sergilerse bir süre boyalarla ilişkisini kesmesi gerekir. Böylelikle çocuk yaptığı davranışın sorumluluğunu üstlenmiş olur. Aynı zamanda bu örnekte cezadan ziyade yaptırımın olduğunu ve yaptırım ile davranış arasında bir ilişki olduğunu görebilmekteyiz.

• “Hiperaktif bu çocuk, tüm gün yerinde hiç durmadı.”
• “Benimki o kadar mızmız ki, bütün gün her şeye ağladı.”
• “Biz çok utangacız, kimseyle konuşmaz bizimki.”
• “Bizim oğlan her şeyden korkar, korkak bu çocuk.”
• “O kadar geveze ki, bir dakika susmuyor.”

Çoğu zaman ailelerin çocuklarıyla ilgili başkalarının yanında yukarıdaki cümlelere benzer şekilde yaptıkları etiketlemeleriyle karşılaşmaktayız. Ebeveyn anlatırken bu tarz cümleler çok normal gibi gelse de bu etiketlerin çocuklara nasıl bir mesaj verdiği ve çocuğun o an ne hissettiği asıl önemli olandır.

Ebeveynin ya da çevrenin yaptığı “etiket“ zamanla çocuğun kimliği haline gelebilir. Çoğu zaman yapıştırılan etiketlerle şikayet edilen alanların ve çocukların diğer olumlu davranışlarının gelişmesi engellenmiş olur.

Her çocuğun farklı olduğunu, farklı yetenekleri olabileceğini ve farklı şekillerde davranabileceğini unutmamak gerekir.

Çocuğa genel bir etiket yapıştırmak yerine çocuğun davranışı üzerine ve olumlu şeylere odaklanmak önemlidir.

Özellikle gençlik yıllarında anne babası ile sıkıntılı iletişim süreçleri yaşayan ebeveynler tüm iyi niyetleriyle biz bu sıkıntıları çocuğumuza yaşatmayalım bakış açısıyla “çocuğumla arkadaş gibiyim” felsefesini benimseyebilirler.

Oysaki arkadaşlıkta eşitlik vardır. Anne babalar ise çocuklarıyla eşit değil, onların ebeveynleridir. Dengeyi korumak çok önemlidir.

Anne babanın çocuğuyla arkadaş olmamasından kasıt sert olmak, bağırmak ya da kızmak demek değildir. Ebeveynler çocukların desteğe ihtiyaç duydukları zamanda sığınabilecekleri ve yardım isteyebilecekleri kişilerdir. Anne babalar çocuklarının yaşına, gelişimine izin vererek, ihtiyaçlarına uygun sınırlar koymalılardır.

Çocuğunuzla arkadaş olmaya çalışmak bir hatadır. Çocukların ebeveynlerinin güçlü duruşlarına ihtiyaçları vardır. Çocuklarımızın hayatları boyunca pek çok arkadaşı olacaktır fakat gelişimleriyle ilgili onlara rehber olan tek bir anne babası olacaktır.

• Yanındayım.
• Güvendesin.
• Sana güveniyorum.
• Sana inanıyorum.
• Seni seviyorum.
• Değerlisin.
• Başladığın işi bitirmen çok güzel.
• Hata yapman sana olan sevgimi değiştirmiyor.
• Bedenin sana ait.
• Sen karar ver.
• Bir çözümün var.
• Seçimlerin benim için önemli.
• İhtiyacın olduğunda her zaman buradayım.
• Seninle zaman geçirmekten keyif alıyorum.
• Seninle bunu yapmak çok eğlenceli.
• İstediğin şeyi başarmak için çok çalıştığını biliyorum.
• Senin düşüncen benim için önemli.
• Seni dinlemeye hazırım.
• Planladığın şeyi merak ediyorum.

Anne babaların “hayır” kelimesini kullanmalarının minik bedenler için çok etkili olmadığını biliyoruz.

Bunun yerine kapsayıcı, sağlıklı sınırlar sunan ve anlaşıldığını hissettiren söylemlerde ise aileler daha çok duyuluyor ve çocuklar daha işbirlikçi tavırlar sergileyebiliyor.

-Bir daha asla bu çizgi filmi izleyemezsin.

“Bu çizgi film seni tedirgin ediyor. Seni bundan uzaklaştırarak güvende olmanı istiyorum.”

-Bugün yediğin abur cubur yeter artık. Bitti, daha fazla yiyemezsin.

“Bugün çok fazla şeker tükettik. Bir dahaki sefere neyli dondurma alalım sana?”

-Yeter artık bu kaçıncı 5 dakika. Çabuk ol, çıkıyoruz.

“Bugün burada çok eğlendin. Buradan ayrılmak istemiyorsun ama artık gitme vakti. Geri dönerken metroyla gitmeye ne dersin? “

-Elindeki tableti hemen bırak, bugün sürekli karşısındaydın, yeter artık.

“Tabletle vakit geçirdiğinde çok eğleniyorsun ama bugün yeterince ekran zamanı oldu. Yarın ekran zamanında ne izlemek istersin? “

-Yemeğinle oynama artık, çabuk bitecek o tabak.

“Sanırım daha fazla yemek yemek istemiyorsun o yüzden tabağını kaldırıyorum.”

-Hayır şimdi tatlı yiyemezsin.

“Tatlı yemeği şu an çok istiyorsun biliyorum, tatlını yemekten sonra yiyebilirsin.”

-Sakın dokunma ona.

“Lambaya dokunmak istiyorsun birlikte keşfedip incelemeye ne dersin? “

-Sen kimden öğrendin bu kelimeleri. Bir daha asla duymayacağım.

“Bu kelimeler sana farklı geldi ama bunları kullanmana izin veremem çünkü bunlar başkalarını incitebilir.”

-Niye çekiştirip duruyorsun.

“Sanırım bana söylemek istediğin bir şey var. Birine dokunurken nazikçe dokunuruz”

“ANNEYE BABAYA HAYIR DENMEZ”

Çocuklarımızın ileride kendi ihtiyaçlarını rahatlıkla ifade edebilen bir yetişkin olabilmesi için bugün onlara ‘hayır’ diyebilme hakkı vermeliyiz.

Onların özellikle bazı gelişim dönemlerinde çok daha sık ‘hayır’ kelimesini kullandıklarını görürüz. Bu süreci dengeleyebilmek, hem sınır koyabilmek hem de duygularını ve düşüncelerini ‘hayır’ diyerek ifade edebilmesi için fırsat tanımak elbette anne/babalar için hiç kolay değildir.

Çocukların “hayır” kelimesini ilk kullanacakları yerin ev ortamı olduğunu hatırlayarak, onlara ebeveyn olarak anlaşıldım duygusu hissettirerek güvenilir sınırlar koymak, aynı zamanda ‘hayır’ diyebilme hakkı da tanımak bu süreçte denemeye değerdir.

·       Hayali oyunların çocuğun bağımsız davranışları ve hareket özgürlüğü kazanmasını sağladığını bilerek hayali oyunları yüreklendirmelidir.

·       Hayali oyun için çeşitli zengin aksesuarlar ve modeller sağlamalıdır.  Oyun alanlarına hayali oyunlar için sürekli yeni araç ve gereçler eklemelidir.  Bunları olabildiğince cazip duruma getirmelidir.

·       Çocukların hayali oyunlar için bütün köşeleri özgürce kullanmalarına izin vermelidir.  Genellikle çocuklar evcilik ve blok köşesinde oynarlar.  Çocuk hayali oyun için duyduğu istek ve kabına sığmayan enerjiyle evin her köşesini kullanmalıdır.  Materyaller açısından gerekli yardım sağlamalıdır.

·       Çocuklar hayali oyunlarda kendilerini bir başkasının yerine koyarlar ve nesneleri başka nesnelerin yerine kullanırlar.  Bu süreçleri izlemesi ve çocukların yaptıkları konuşmaları dikkatle dinlemesi gerekir. Bu durum, çocuğun yakından tanımasını sağlar.

·       Çocuklar bir nesneyi, ortamı hareketler, sözcükler ve sesler kullanarak tanımladıkları zaman bunu fark etmeli ve pekiştirmelidir.

·       Yetişkinler hayali oyunlara çocuklar davet ettikleri zaman saygılı bir şekilde katılmalıdır.  Önerilen tüm fikirlerin çocuğun oyununun koşullarına uymasına çok dikkat etmelidir.  Bütün önerileri, kendi fikirlerinden değil çocukların fikirlerinden kaynaklanmalıdır.  Ayrıca, yetişkin kendi önerilerine çocukların yaptıkları olumlu ve olumsuz tepkilere saygı duymalıdır.

·       Yetişkinler oynayan çocuk yerine çocuğun canlandırdığı kişiye hitap etmelidir.  Böylelikle çocuk hayali oyununun önemsendiğini görerek oyunun değerini daha iyi anlar.

Çocuklar gözledikleri olayları hayali olarak canlandırarak zihinsel imgeleri oluştururlar.  Bu zihinsel imgelerle zihin dünyalarını zenginleştirirler.

Çocuk doğduğu andan başlayarak duyu organlarıyla pek çok gözlem yapar.  Özellikle yetişkinlere tutkun olduğu için onları gözlemler, işlerini nasıl yaptıklarına bakar, onların kullandıkları nesneleri inceler, kendisi de kullanmak ister, kullanmaya çalışır, gerekli bilgileri biriktirir ve hareketlerini taklit eder.  Bu sadece mekanik bir taklit değildir.  Temelde çocuk ne yaptığını bilmekte, yetişkin gibi olmak istemekte, kendini yetişkinin yerine koymaktadır.  En önemlisi zihnini ve kişiliğini yapılandırmaktadır.  Hayali oyununu ihtiyacına ve isteklerine göre titiz bir çabayla, keyifle, coşkuyla, düşünerek ve doğal bir şekilde oluşturmaktadır.  Hayali oyun ve rol yapma çocuk için çok ciddi çok yapıcı bir uğraştır.  Çocuğun hem zihinsel becerilerini hem de kişiliğini geliştirir.  Bu nedenle yetişkinlerin çocuğun hayali oyunlarına ve rol yapma süreçlerine derin bir saygı duyması ve onu bu yönde yüreklendirecek şekilde davranması gerekir. 

 Hayali oyun oynayan bir çocuk, aklını kullanarak, özgün çabalarıyla, özgür bir biçimde coşkuyla dikkatini yoğunlaştırarak kendini oynadığı oyuna, role verir. Güdülenmeye ihtiyacı yoktur.  Hoşnutluk, sevinç ve mutluluk duyarak bu rolü sürdürür.  Böylelikle yaşadığı olayları ve çevresinde yapılanları öğrenmeye, benimsemeye, önemlerini görmeye ve anlamaya başlar.  Onları denetleme olanağını bulur.  Gözlemlerinden edindiği izlenimleri ve zihinsel imgeleri organize ederek, düzenleyerek, yaratıcılığını kullanarak uygulamaya geçirir.  Bu zihinsel imgeleri güçlendirerek zekasını geliştirir.  Endişeleri var ise kurtulur.  Hayalle gerçek arasında bağ kurar.

Hayali oyun oynamanın ve rol yapmanın çocukların sosyal gelişiminde önemli bir yeri vardır.  Çocuk hayali oyunla sosyal davranışları öğrenir ve benimser. 

Her çocuk muhteşem bir yaratıcı kapasite ile doğar. Bu nedenle çocuğa verilecek eğitimin onun yaratıcılığını ortaya çıkaracak ve geliştirecek nitelikte olması hedeflenir. Çocuğun duygusal, sosyal, zihinsel, bedensel gelişimi için düzenlenecek tüm etkinliklerin, onun özgün ve özgür olmasını, değişik ve keşif yapıcı bir biçimde davranmasını, düşünce zenginliği ile yaratıcılığını harekete geçirmesini ön plana çıkaracak biçimde olmasına önem verilmelidir.  Bu bağlamda çocuk, duygu ve düşüncelerini oyunlarda ve etkinliklerde, kendisine en uygun gelecek bir biçimde kendiliğinden, istediği gibi dışa vurabilmelidir.  Bu nedenle, çocuğun gelişimi için yapılacak tüm etkinlikler, onun yapıcı, yaratıcı enerjisini ve üretken gücünü uyaracak şekilde yapılandırılarak uygulamaya konulmalıdır. Bu yönde EBEVEYNLER çocuğun tüm algılarına, duyumlarına, duygularına, düşüncelerine, iç özgürlüğünü yaşamasına çok önem vermeli ve derin saygı duymalıdır. 

Her çocukta güçlü bir biçimde çevresinde yer alan nesneleri görmek, incelemek, sesleri duymak, koklamak, tatma isteği vardır.  Her çocukta yine güçlü bir biçimde içgüdüsel olarak kendiliğinden harekete geçme, eylem yapma, üretme, çizme, boyama, model yapma, dans etme, şarkı söyleme ve yapıcı olma isteği vardır. Bunları geliştirmek için, her çocukta beş duyuya dayalı ÖZGÜN algıları, duyumları, sezgileri, imgelemleri, becerileri pekiştirici ve güçlendirici yaklaşımları kullanmalıdır. Bu yaklaşım gerçekleştirildiğinde çocuk kendini olduğu gibi kabul edildiği bir ortamda bulur.  Kendi kendini ne yapacağına karar verme, yaratıcı enerjisini kullanma, konuyu, üretim şeklini, süreçleri, araç gereçleri özgürce, özgünce seçme ve kullanma yönünde güdüler.  Duyularından, sezgilerinden ve imgelemlerinden yararlanır. Yaratıcı olmaktan ve rol yapmaktan keyif alır.  Etkinliklerde kullandığı araç ve gereçlerin, malzemelerin niteliğini keşfeder. Kendiliğinden, yaratıcı bir biçimde coşkuyla oyun oynar, etkinlikler ve rol yapar, araştırmalara, deneyimlere girişir.  Tasarımlar ve keşifler yapar.  Yeni özgün yöntemler dener.  Örneğin, çocuk resminde bir yer ya da deniz çizer.  Yere çiçekler ve bir ev yerleştirir.  Resminin üst bölümüne bir güneş koyar.  Bu çocuk özgürce deneyimleriyle fiziksel çevresini incelemiş, yer ve gök kavramlarını, bu kavramın sembol imgelerini görsel ve imgesel biçimde görme duyusuyla edinerek, duyumlarına saygı duyarak, duygusallığını kullanarak resminde belirtmiştir.  Beş yaşında bir çocuk kağıdın altına mavi bir renkle bir buzlanmış deniz yapmış, bu denizin üzerine kağıdın üst bölümüne doğru giden dalgaları koymuş ve bunları hava çok soğuk olduğu için donduğunu söylemiştir.  Bu çocuk da bazı sembol imgeleri, görsel ve dokunsal bir biçimde görme ve dokunma duygularını kullanarak elde etmiştir.